To kosmopolityczna rodzina ciem z nadrodziny Noctuoidea oraz podrzędu Glossata.
Obejmuje gatunki niezwykle różnorodne pod względem budowy zewnętrznej, toteż szalenie trudną ją jednoznacznie zdecydować na podstawie kryteriów morfologicznych. Za dobry wyróżnik mrocznicowatych w ich dzisiejszym ujęciu uznaje się budowę skrzydeł okazów dojrzałych. Żyłka łokciowa przedniego skrzydła u Erebidae niemal zawsze rozgałęzia się na dwie, trzy bądź cztery żyłki. Tułów i odwłok zwykle są grube a owłosione. Za to różnorodność czułek może przyprawić o zawrót głowy. Imagines mrocznic dość często pobierają nietypowe pokarmy: soki owoców, łzy i krew (Calyptra może w tym celu nacinać skórę ofiar!). Do mrocznicowatych należy tysania agrypina Thysania agrippina, ćma o rekordowej rozpiętości skrzydeł, prezentowana w niektórych orientariach. W Polsce odnotowano 111 gatunków mrocznic.
Taksonomia
Dawniej rodzinę mrocznic definiowano wieloma sposobami. Współczesne badania genetyczne, obejmujące całą nadrodzinę sówkowych Noctuoidea ujmują mrocznice jako rodzinę siostrzaną dla rezeliowatych Nolidae. Tak zdefiniowane Erebidae obejmują blisko 25 tysięcy gatunków ciem. Do mrocznic włączono całe rodziny: brudnice, niedźwiedziówki, wstęgówki i zalotnice. Ogółem Erebidae rozpadają się na 18 podrodzin, z których 13 posiada przedstawicieli w faunie naszego kraju:
- Niedźwiedziówkowate Arctiinae
- Awentynowate Aventiinae
- Hubiarkowate Boletobiinae
- Kalpowate Calpinae
- Mrocznicowate właściwe (wstęgówki, wygłobki) Erebinae
- Blemy Eublemminae
- Szczękalice Hermininae
- Rozszczepki (kotarnice) Hypeninae
- Szrankie Hypenodinae
- Brudnice Lymantrinae
- Pomiarki Phytometrinae
- Zalotnice Rivulinae
- Szczerbówki Scoliopteryginae
Budowę jaj, gąsienic, poczwarek oraz stadiów uskrzydlonych (imagines) warto omówić osobno, przynajmniej dla podrodzin ważnych dla polskiej gospodarki bądź dzikiej przyrody. Albo często hodowanych w motylarniach. Na blogu Motylarni na Helu omówimy po kolei ważniejsze podrodziny mrocznicowatych, zaczynając od niedźwiedziówek i zalotnic.
Wykorzystane źródła:
Buszko, J. (1983). Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. XXVII, zeszyt 53e. Sówki – Noctuidae. Podrodziny: Acontiinae, Sarrothripinae, Euteliinae, Plusiinae, Catocalinae, Rivulinae, Hypeninae i Herminiinae. PWN/Polskie Tow. Entomologiczne, Warszawa/Wrocław.
Buszko J. (1993). Atlas motyli Polski, cz. II. Prządki, zawisaki, niedźwiedziówki (Lasiocampidae, Endromididae, Lemoniidae, Saturniidae, Sphingidae, Notodontidae, Thaumetopoeidae, Lymantriidae, Arctiidae). Grupa Image Spzoo, Warszawa.
Nowacki, J., Buszko, J. (2019). Atlas motyli Polski, cz. IV. Sówki. Grupa Image Spzoo, Warszawa.
Wang, H., Wahlberg, N., Holloway, J. D., Bergsten, J., Fan, X., Janzen, D. H., … & Nylin, S. (2015). Molecular phylogeny of Lymantriinae (Lepidoptera, Noctuoidea, Erebidae) inferred from eight gene regions. Cladistics, 31(6), 579-592.
Zahiri, R., Holloway, J. D., Kitching, I. J., Lafontaine, J. D., Mutanen, M., & Wahlberg, N. (2012). Molecular phylogenetics of Erebidae (Lepidoptera, noctuoidea). Systematic entomology, 37(1), 102-124.
Zahiri, R., Lafontaine, J. D., Holloway, J. D., Kitching, I. J., Schmidt, B. C., Kaila, L., & Wahlberg, N. (2013). Major lineages of Nolidae (Lepidoptera, Noctuoidea) elucidated by molecular phylogenetics. Cladistics, 29(4), 337-359.
Zahiri, R., Lafontaine, D., Schmidt, C., Holloway, J. D., Kitching, I. J., Mutanen, M., & Wahlberg, N. (2013). Relationships among the basal lineages of Noctuidae (Lepidoptera, Noctuoidea) based on eight gene regions. Zoologica Scripta, 42(5), 488-507.
Zaspel, J. M., Zahiri, R., Hoy, M. A., Janzen, D., Weller, S. J., & Wahlberg, N. (2012). A molecular phylogenetic analysis of the vampire moths and their fruit-piercing relatives (Lepidoptera: Erebidae: Calpinae). Molecular Phylogenetics and Evolution, 65(2), 786-791.
Autor – Adam Kapler