Jak motyle radzą sobie z zimą? Naturalne strategie przetrwania w niskich temperaturach
Kiedy dni robią się krótsze, a trawa pokrywa się szronem, niejeden spacerowicz zastanawia się, co dzieje się z delikatnymi skrzydłami owadów, które latem unoszą się nad łąkami. Otóż, motyle zimą nie znikają bez śladu. Stosują sprytne, dopracowane przez ewolucję metody, dzięki którym potrafią przetrwać zimę w warunkach, które dla innych owadów byłyby zabójcze. W tym tekście opowiemy, jak motyle polskie radzą sobie z mrozem, gdzie się ukrywają i które gatunki motyli zimujących spotkamy w naszym kraju.
Czy wszystkie motyle zimują? Jak wygląda ich cykl życia?
Czy wszystkie motyle zimują? To zależy! Nie wszystkie posiadają umiejętność zimowania w formie imago, czyli w dorosłej formie. Zimowanie również zależy od kilku innych czynników, takich jak cykl życia motyli, środowisko i adaptacja danego gatunku. W polskich warunkach niektóre gatunki motyli przetrwają mrozy jako motyle dorosłe, inne jako gąsienice, poczwarki lub jaja.
Wiele gatunków wchodzi w stan znany jako diapauza. To naturalne „uśpienie”, które spowalnia metabolizm i pozwala owadom doczekać wiosny; różne gatunki motyli wykorzystują ten mechanizm od tysięcy lat. Dzięki niemu motyle polskie zimują nawet podczas ostrych zim.
Motyle dorosłe zimą – kto naprawdę wytrzymuje mróz?
Najbardziej spektakularną grupą są owady, które zimują w formie imago, czyli jako motyle dorosłe. To właśnie one kryją się w piwnicach, szczelinach drzew czy zabudowaniach.
Najbardziej znani zimowi bohaterowie
- Rusałka żałobnik – ten gatunek ma ciemne skrzydła z jasną obwódką i potrafi trwać w diapauzie kilka miesięcy. W Polsce Rusałka żałobnikspotykana jest zimą w dziuplach drzew, kłodach czy piwnicach.
- Rusałka pawik – piękny, barwny motyl, który również wchodzi w stan diapauzy. Rusałka pawik chętnie zimuje w stodołach i piwnicach.
- Rusałka admirał – część populacji migruje, ale w ostatnich latach Rusałka admirał coraz częściej próbuje przetrwać zimę na miejscu.
- Latolistek cytrynek, znane jako cytrynki – jedne z najbardziej odpornych polskich motyli. Cytrynki szukają schronienia w ściółce leśnej, najczęściej w opadłych liściach lub szczelinach skalnych.
Motyle szukają schronienia w miejscach suchych, zacisznych i stabilnych termicznie. Warunki zimowania motyli zdecydują o ich przetrwaniu, dlatego muszą chronić je przed wilgocią i nagłymi zmianami temperatur.
Sposoby zimowania motyli
Nie tylko dorosłe owady potrafią pokonać mróz. Różne gatunki motyli zimujących dostosowały swoje strategie, aby przetrwać zimę.
Gąsienice i poczwarki – ukryci pod ziemią i w liściach
Niektóre gatunki spędzają zimę jako gąsienice, zakopane w ściółce lub ukryte pod korą drzew. Przykładem są nocne ćmy z rodzin Noctuidae i Pyralidae, które często zimują w ściółce leśnej. Agrotis spp. może zimować w kilku stadiach rozwojowych. Najczęściej pozostaje w glebie jako gąsienica, choć bywa też spotykana jako dorosły motyl ukryty na ścianach budynków lub w ziemnych szczelinach, gdzie przeczekuje do wiosny.”
Najpopularnieszym gatunkiem motyla który zimuje w formie poczwarki to Paź królowej. Paź królowej spędza zimę jako poczwarka, przytwierdzona zwykle do pionowych części roślin, na przykład do pędów. Ten etap rozwoju, najczęściej w odcieniach zieleni lub brązu, dobrze znosi mróz i trwa aż do wiosny, kiedy z poczwarki wyłania się dorosły motyl. Natomiast Rusałka osetnik nie potrafi przetrwać chłodu, dlatego migruje do Afryk.
Jaja jako zimowy pancerz
Są też gatunki, których jaja pojawiają się na roślinach jesienią i czekają do wiosny. To skuteczna metoda, bo jaja są odporne na mróz i wilgoć.
Jeśli chciałbyś dowiedzieć się więcej informacji i ciekawostek na temat cyklu życia motyla, przeczytaj ten artykuł:
https://motylarnia-hel.pl/2025/06/20/cykl-zycia-motyla-etapy-rozwoju-od-jaja-do-doroslego-owada/
Warunki zimowania motyli a zmiany klimatyczne
Coraz łagodniejsze zimy wpływają na to, jak motyle polskie zimują oraz jak motyle polskie radzą sobie w czasie gwałtownych skoków temperatur.
Gdy zimy są niestabilne, motyle szukają schronienia głębiej, aby chronić się przed wilgocią. Nagłe ocieplenia wybudzają owady z diapauzy, co zagraża ich życiu. Właśnie dlatego tak ważne jest, aby pomóc polskim motylom poprzez tworzenie bezpiecznych ogrodów.
Jak pomóc polskim motylom zimą?
Choć natura radzi sobie doskonale, człowiek może realnie pomóc polskim motylom w czasie najtrudniejszych miesięcy.
Tworzenie przyjaznych zakątków
Pozostawienie kupki liści, niekoszonych traw i starych gałęzi stworzy mikrośrodowiska, w których motyle szukają schronienia. To prosta metoda, która znacząco poprawia warunki zimowania motyli.
Dokarmianie motyli zimą – czy to możliwe?
Tak! dokarmianie motyli zimą polega na udostępnieniu im źródła energii, gdy rośliny nie kwitną. Można powiesić owocowe cząstki w zacisznych miejscach. Dobrze też przygotować prosty karmnik dla motyli, np. z miseczki z dojrzałymi owocami. dokarmianie motyli zimą jest szczególnie ważne podczas odwilży, gdy owady wychodzą z ukrycia. Wielu gości Motylarni Hel czy Motylarni Rozewie pyta o takie rozwiązania i chętnie wdraża je później w swoich ogrodach. Ważne jest natomiast, by nie dotykać motyli, które już zapadły w sen zimowy.
Podsumowanie – niezwykła zimowa strategia motyli
Zimowanie owadów to cud i mistrzostwo natury. Niektóre przeżywają zimę jako motyle dorosłe, inne jako gąsienice, poczwarki lub jaja. Wiele wchodzi w stan zwany: diapauza, który pozwala im przetrwać zimę. Niektóre gatunki motyli przystosowały się do Polski na tyle dobrze, że spotkamy je nawet podczas lekkich odwilży. A my możemy pomóc polskim motylom, dbając o ogród i zapewniając im miejsca, gdy motyle szukają schronienia.